Zonder bergen geen Tour. Reeds de allereerste editie van de Ronde van Frankrijk in 1903 bevatte een heuse col: de Col de la République (1161 meter hoog). Twee jaar later deed de wedstrijd voor het eerst de Vogezen aan, in 1910 volgden de Pyreneeën en de zomer daarna waren de Alpen aan de beurt. Toch duurde het nog tot 1933 voor er een officieel bergklassement kwam. Vanaf 1905 riep de organiserende krant, l’Auto, wel jaarlijks een meilleur grimpeur uit.

René Pottier (1905 en 1906), Ottavio Bottecchia (1924 en 1925) en Victor Fontan (1928 en 1929) kregen de titel van beste klimmer tweemaal. Opvallend aan Fontan is dat hij de Tour van 1929 niet uitreed. Tegenwoordig is het niet meer mogelijk, maar destijds kon je blijkbaar prima de prijs van beste klimmer pakken zonder Parijs te halen.

Nog interessanter is het verhaal achter Fontans opgave. Het begint ermee dat de Fransman in de zevende etappe naar Bordeaux het geel pakte. Maar niet als enige, want Fontan stond in exact dezelfde tijd als Nicolas Frantz en André Leducq, die óók beiden een gele trui kregen uitgereikt! Het is de enige keer in de Tourgeschiedenis dat dit gebeurde.

Frank Vandenbroucke in Parijs-Nice 1998 op de Col de la République, de eerste Tourcol – foto: Cor Vos

Fiets op de rug
Nadat de Belg Gaston Rebry de leiding overnam in de achtste etappe, heroverde Fontan het geel in rit negen. Nu hoefde hij de eer met niemand te delen. Met le maillot jaune om zijn schouders begon Fontan aan etappe tien, die vanwege de enorme afstand in alle vroegte startte. Voor zonsopgang werden de renners op gang geschoten voor een rit van 323 kilometer. Na nog geen zeven daarvan sloeg het noodlot echter al toe voor Fontan. Hij kwam ten val, brak zijn voorvork en bleef moederziel alleen achter, terwijl de karavaan voort denderde. In de oertijd wachtte de Tour echt nog op niemand.

Fontan ging te voet verder. Eenmaal in het eerstvolgende Pyreneeëndorpje beland, begon hij wanhopig op elke deur te bonken. Misschien was er een vroege vogel – het was nog altijd midden in de nacht – die een stalen ros klaar had staan voor een gestrande renner. En inderdaad, iemand was zo vriendelijk om Fontan een fiets te geven, waarna hij zijn weg kon vervolgen. Maar dat ging niet gemakkelijk. In die tijd was er namelijk een regel die voorschreef dat je de etappe moest eindigen met de fiets waarop je de rit begon. Aldus droeg Fontan de kapotte fiets op zijn rug mee.*

Een tijdje ging dat nog wel, maar uiteindelijk werd het Fontan toch teveel. Hij zag het kansloze van zijn missie in en gaf er de brui aan*. Via de radio kon het Franse volk zijn gesnik horen, zoals ze later ook het verdriet van bijvoorbeeld René Vietto en Thibaut Pinot mee zouden kunnen beleven. Fontan past dus perfect in het rijtje tragische helden uit Frankrijk.

In 2016 verliet Pinot ziek de Tour, daags nadat hij zijn bollentrui was verloren aan Thomas De Gendt – foto: Cor Vos

Vicente Trueba
Maar goed, we dwalen af. Terug naar de bergklassement, terug naar het officiële bergklassement. Dat werd dus in 1933 geïntroduceerd. Nu was het de Tourorganisatie zelf die een winnaar aanwees, op basis van een puntensysteem. De eerste winnaar van deze bergprijs was Vicente Trueba, ‘De Vlo van Torrelavega’. In de jaren voor de Tweede Wereldoorlog werden onder andere de eerdergenoemde Vietto, Gino Bartali en Félicien Vervaecke (2x) eveneens nog bergkoning. Bartali was in 1948 opnieuw de beste.

Nadien wonnen ook renners als Fausto Coppi, Charly Gaul en Julio Jiménez het nevenklassement. Federico Bahamontes deed dat tussen 1954 en 1964 liefst zesmaal en daarmee was de Adelaar van Toledo jarenlang alleen recordhouder. Geen van de tot nog toe genoemde namen droeg overigens ooit de bergtrui, want die deed pas in 1975 zijn intrede. Toen deze er eenmaal was, ging het wel direct om de inmiddels legendarische bolletjestrui. De sponsor van het tricot, Chocolat Poulain, verkocht chocoladerepen die een wit wikkel met rode bollen hadden.

Lucien Van Impe mocht deze bollentrui talloze keren ophalen. Hij kwam in 1983 op gelijke hoogte met Bahamontes, met zes overwinningen. Van Impe en Bahamontes stonden lange tijd bovenaan het lijstje veelwinnaars, tot Richard Virenque in de jaren negentig en in de jaren na de eeuwwisseling de bolletjestrui zeven keer mee naar huis nam. Het record van de Franse renner is tot op heden niet geëvenaard. Sindsdien werden alleen Michael Rasmussen en de nog actieve Rafał Majka en Tadej Pogačar nieuwe meervoudige winnaars.

Recordhouder Virenque – foto: Cor Vos

De laatste jaren luisterden de winnaars naar de namen Samuel Sánchez, Thomas Voeckler, Nairo Quintana, Rafał Majka, Chris Froome, die datzelfde jaar ook het geel veroverde, nog eens Majka, Warren Barguil, Julian Alaphilippe, Romain Bardet en Tadej Pogačar, die dezelfde ‘dubbel’ als Froome in 2015 realiseerde. In 2021 herhaalde de Sloveen dat kunstje en in 2022 deed Jonas Vingegaard dat ook.

Nederland wacht al meer dan 30 jaar op een opvolger van Gert-Jan Theunisse, die in 1989 voor de tweede (en laatste) Nederlandse bollentrui na Steven Rooks zorgde. Wout Poels was in 2021 ontzettend dichtbij, maar hij werd in de laatste bergrit uit de bergtrui gereden door Pogačar. Als troostprijs mocht Poels, door zijn tweede plaats, wel in de bolletjestrui Parijs binnenrijden.

Laatste winnaars bergklassement Tour de France
2023: Giulio Ciccone
2022: Jonas Vingegaard
2021: Tadej Pogačar
2020: Tadej Pogačar
2019: Romain Bardet
2018: Julian Alaphilippe
2017: Warren Barguil
2016: Rafał Majka
2015: Chris Froome
2014: Rafał Majka

Wout Poels werd in 2021 tweede in het bergklassement, achter Tadej Pogačar – foto: Cor Vos

1.* Om een drama als dat van Fontan in de toekomst te voorkomen, werd de regel in 1930 geschrapt.
2. * Er zijn bronnen die zeggen dat hij de etappe nog wel heeft uitgereden en pas nadien afstapte.