Youri IJnsen

• maandag 3 juli 2023 om 15:00

Special Het is een van de voornaamste rollen in het hedendaagse wielrennen: helper of knecht, superhelper of superknecht. Voor een kopman is die rol van onschatbare waarde. Maar waar komt  het vandaan? Wel, de oorsprong van ‘de knecht’ ligt in Bayonne. En dat is de aankomstplaats van de derde etappe. WielerFlits neemt je mee de geschiedenis in.

We schrijven het jaar 1911. De Tour de France is dan toe aan de negende editie. Oprichter en koersdirecteur Henri Desgrange had het jaar ervoor de eerste etappes door de Pyreneeën uitgetekend, wat publicitair een groot succes bleek. In 1911 besloot de Fransman daarom ook de Alpen in de departementen Savoie en Isère voor het eerst in het parcours op te nemen. Zo debuteerde de Col du Galibier (2.645 meter boven zeeniveau) dat jaar in de Tour de France. Tot de topfavorieten behoren Octave Lapize, François Faber, Lucien Petit-Breton en Louis Trousselier.

De vier mannen hadden gemeen dat ze de Tour al eens gewonnen hadden, Petit-Breton zelfs twee keer. Er zijn zelfs overeenkomsten met de editie van dit jaar. Naast Parijs en Belfort, deden de renners in die editie na een zware Pyreneeënrit ook Bayonne aan. Daar ligt de basis voor dit verhaal. Hoewel commerciële wielerploegen destijds wel bestonden (vaak ter promotie van de fietsproducent waar hun renners op reden), reden renners op individuele basis de Tour. Zeker koersdirecteur Desgrange stond erop dat de Tour als strikt individuele wedstrijd werd beschouwd.

Een van de grootste ploegen in die tijd, was Alcyon-Dunlop. Alcyon was een (motor)fietsfabrikant en had in de jaren voordien met de Luxemburger Faber en de Fransman Lapize de Tour gewonnen. Lapize was uitgewaaid naar de grote concurrent La Française-Diamant, maar met Faber, Trousselier en ook Gustave Garrigou had de ploeg ook nu grote kans op de eindzege. Die laatste was in de jaren voordien twee keer tweede, derde en als vierde geëindigd. Goed om te weten is dat de Tour van 1905 tot en met 1912 werd verreden op basis van een puntensysteem.

’s Werelds eerste knecht

Maurice Brocco – foto: archiefbeeld

De Alcyon-Dunlop-ploeg had nog een renner in koers dat jaar. Maurice Brocco (1883) was een zoon van Zwitserse en Italiaanse immigranten en bij aanvang van de Tour 28 jaar. De Fransman was een sterke coureur, maar werd niet tot de favorieten gerekend. Als hij al hoop had, was dat al op dag twee verloren. In de 388 (!) kilometer lange rit van Duinkerke naar Longwy, verloor hij meer dan vier uur. Ook daarna bleef Brocco op ruime afstand van de ritwinnaars binnenkomen. Hij nam in de Pyreneeën een resoluut besluit: hij besloot zijn diensten aan te bieden, in ruil voor geld.

Brocco genoot in die tijd omwille van die gestes bekendheid. In andere koersen was het immers wel toegestaan om in teamverband te rijden, alleen Tourdirecteur Desgrange wilde daar niet aan. Dit tot flink verweer van de fietsfabrikanten en overige sponsors, overigens. Uiteindelijk was het Faber – die ook reed bij Alcyon-Dunlop – die inging op het voorstel van Brocco. De Luxemburger dreigde buiten tijd te finishen in de negende etappe van Perpignan naar Luchon, waarna Brocco hem opwachtte en naar de streep loodste. Desgrange was woest en wilde hem diskwalificeren.

Volgens Desgrange had Brocco de regels gebroken door Faber te helpen, omdat je de Tour immers op eigen kracht moest winnen. Desgrange had alleen geen bewijs voor zijn vermoeden en was bang dat Brocco beroep zou aantekenen bij de Franse wielerbond Union Vélocipédique Française. Zoals bijna alle koersen, werd de Tour in het leven geroepen door een journalist of krant. Desgrange was journalist voor de krant l’Auto. Daarom diskwalificeerde hij Brocco niet, maar schreef hij een dag later: “Brocco is waardeloos. Il n’est rien de plus qu’un domestique.”

Henri Desgrange – foto: Agence Rol

De wraak van Brocco
De legende ontstond echter twee dagen ná het knechtenwerk van Brocco. Die laatste had het commentaar van Desgrange in de krant tot zich genomen en ging bij de start van de tiende etappe verhaal halen bij de koersdirecteur. Brocco zou daarbij gezegd hebben: “Monsieur, vandaag gaan wij onze rekeningen vereffenen”. Later die rit zat Desgrange achter de leider in de wedstrijd, Garrigou. In die groep ook Brocco, terwijl de coureurs in een zware bergrit de Tourmalet beklommen. “Ben ik verboden met hem te rijden?”, schreeuwde de kleine Fransman naar Desgrange.

Na de Tourmalet volgde de Aubisque, waar Brocco leider Garrigou loste. Hij reed daarna Paul Duboc voorbij, die etappes acht en negen had gewonnen en daardoor op weg leek naar de leiding. Een voedselvergiftiging voorkwam dat, maar dat terzijde. Samen met Émile Georget nam Brocco vervolgens de leiding in de rit, met Desgrange als koersdirecteur achter hen. “Dus, heb ik het recht om bij hem te blijven?”, schreeuwde Brocco opnieuw naar Desgrange. Hij demarreerde en Brocco beloonde dat na een ellenlange solo met een ritzege. Zijn voorsprong? 34 minuten.

Die zege behaalde Brocco in Bayonne, de finishplaats van maandag. Door zijn zege bewees hij twee zaken aan Desgrange. Enerzijds dat Brocco zelf ook een zeer getalenteerd coureur was en geen dienaar, zoals de koersdirecteur hem had benoemd in zijn krant. Anderzijds toonde Brocco aan dat zijn ondermaatse prestaties in de rit waar hij Faber vermeend zou hebben geholpen, alleen het resultaat konden zijn van een financiële overeenkomst. Desgrange was van deze vernedering niet gediend en zei dat renners met zulke flair de koers verkochten. “Brocco verdient zijn straf: onmiddellijke diskwalificatie!” Brocco moest zijn ritzege inleveren en de Tour verlaten.

Maar de legende was geboren en zo ook de knechtenrol, 112 jaar geleden in Bayonne.

OPROEP!
Renners die zich volledig wegcijferen voor hun kopman: wie zijn nu – of in het verleden gebleken – de beste domestiques van het peloton? Laat in de reacties weten wie in jouw ogen op dit moment of misschien wel ooit, de beste (super)knecht van het peloton is (geweest). Op de hoogste bergtop in de Tour ligt voor de eerste renner die er passeert jaarlijkse een geldprijs, vernoemd naar de oprichter van de Tour: de Souvenir Henri Desgrange. Wie weet roepen we met WielerFlits binnenkort wel de Souvenir Maurice Brocco voor de beste knecht in het leven.